Bài 8: Ðệm nhạc cộng đồng

Bài 8: Ðệm nhạc cộng đồng

BÊN ÐỜI HIU QUẠNH (Trịnh Công Sơn)

Trong bài viết kỳ trước, tôi đã nêu ra vài điểm căn bản về phần đệm tay mặt. Nói tóm tắt là  bạn cần  a) xem bài nhạc thuộc nhịp 2, 3 hay 4  và b) Nhân số nhịp 1, 2, hay 3 lần sẽ có 3 cách đệm để chọn.  Sau đó chúng ta cũng đã áp dụng những quy luật này để đệm 1 bài valse (nhịp 3) giản dị (“Thu Vàng” của Cung Tiến) .

Sau khi đã nắm được cái “sườn” căn bản này thì chúng ta có thể bắt đầu thay đổi, thêm bớt chút ít để cho phần đệm đàn được linh động hơn.  Sau đây chúng ta hãy dùng bài BÊN ÐỜI HIU QUẠNH của Trịnh Công Sơn làm thí dụ:

Bài này viết ở cung Re thứ (Dm), nhịp 2/2 (2 dấu trắng trong 1 ô nhịp >>> nhịp 2) gồm có 4 đoạn chính và đoạn đầu như sau:

Một (Dm) lần chợt nghe (Dm) quê quán (C) tôi xưa (F)
Giọng (A) người gọi tôi (A) nghe tiếng (A7) rất nhu mì (Dm)
Lòng (Dm) thật bình yên (Bb) mà sao (C) buồn thế (F)
Giật (Dm) mình nhìn tôi (Bb) ngồi hát (A7) bao giờ (Dm)

Cách đệm của 3 đoạn sau cũng như vậy nghĩa là:

Dm  Dm C  F
A  A  A7  Dm
Dm  Bb*  C  F
Dm  Bb*  A7  Dm

( Ghi chú : Nếu chưa quen đàn hợp âm Bb, có thể tạm thời thay thế bằng Dm ở đây)

Lời ca của 3 đoạn kế là

*****

Rồi một lần kia khăn gói đi xa
Tưởng rằng được quên thương nhớ nơi quê nhà
Lòng thật bình yên mà sao buồn thế
Giật mình nhìn tôi ngồi khóc bao giờ

Ðường nào quạnh hiu tôi đã đi qua
Ðường về tình tôi có nắng rất la đà
Ðường thật lặng yên lòng không gì nhớ
Giật mình nhìn quanh ồ phố xa lạ

Ðường nào dìu tôi đi đến cơn say
Một lần nằm mơ tôi thấy tôi qua đời
Dù thật lệ rơi lòng không buồn mấy
Giật mình tỉnh ra ồ nắng lên rồi

Ðiệp Khúc :
Hưm … hưm … hưm … hưm … hưm  ( 2 lần )

Ðệm :   Dm  C  C  Dm  (2 lần)

Cách đệm tay mặt

Ðây là 1 bài thuộc nhịp chẵn (nhịp 2 hoặc 4 - khác với nhịp lẻ: nhịp 3 đã bàn kỳ rồi ).  Ta có thể dùng cách “nhân 2” để đệm toàn bài này, như thế mỗi lần đệm 1 hợp âm như đã viết ở trên (mỗi ô nhịp dùng 1 hợp âm) thì sẽ “khảy” 4 lần.

Nếu theo đúng “sách vở” mà đệm p – i – m – a từ đầu đến cuối bài thì nghe rất đều đặn, không gì đặc sắc.  Do đó tuy dùng một “cách” duy nhất là “nhân 2” để có 4 “khảy” trong một ô nhịp, ta có thể dùng 4 lối sau đây để đệm (thí dụ đàn hợp âm Dm để đệm 1 ô nhịp)

1  (dùng ngón cái hay ngón trỏ đánh trải)

Ðếm  1      2      3      4    

E-----1----------1-----1-------
B-----3----------3-----3-------
G-----2----------2-----2-------
D----- 0----------0-----0-------
A-------------------------------
E-------------- -----------------

2 (dùng các ngón p – i  - am – i )

Ðếm  1      2      3      4    

E-----------------1--------------
B-----------------3--------------
G-----------2----------2---------
D-----0--------------------------
A----- ----------------------------
E----------------------------------

3 (dùng các ngón  p – i – am – p)

Ðếm  1      2      3      4    

E-----------------1--------------
B-----------------3--------------
G-----------2--------------------
D-----0----------------0---------
A----- ----------------------------
E----------------------------------

4 (dùng các ngón p – i – am)

Ðếm  1      2      3      4    

E-----------------1--------------
B-----------------3--------------
G-----------2--------------------
D-----0--------------------------
A----- ----------------------------
E----------------------------------

Tóm tắt bài đệm:

Dạo đàn :  Có thể dùng 2 câu điệp khúc Dm-C-C-Dm (2 lần) và đệm theo lối 1
Ðoạn 1: Ðệm theo lối # 1
Ðoạn 2: # 2
Ðoạn 3: # 3
Ðoạn 4: # 4
Ðiệp khúc & Kết : Ðệm theo lối 1


Một điểm nhỏ cần ghi nhớ là khi đàn mỗi hợp âm thì bạn nên đàn nốt bass (ngón cái) là nốt chủ âm.  Dm thì bắt đầu bằng nốt Re (D), hợp âm Do trưởng ( C ) thì bass là nốt Do ( C ) v.v..


Phân tích :

Tuy toàn bài được đệm theo cách “nhân 2” nghĩa là sẽ có 4 “khảy” trong mỗi ô nhịp, ta có thể ngân dài 1 “khảy” (lối 1 và 3).  Nếu viết theo ký âm thì là đen – móc-móc (lối 1) hoặc móc-móc-đen (lối 2) .   Thêm vào đó, mỗi “khảy” thì không hẳn chỉ đàn bằng 1 ngón (như p-i-m-a) mà có thể là 2 ngón cùng lúc (ma), 3 ngón (ima), hoặc đánh trải.  Sau này các bạn sẽ học thêm về cách “chạy bass”, đổi nốt ở một vài “khảy” trong hợp âm là bài đệm sẽ nghe thay đổi khác rất đặc biệt.

Tất cả những kiểu đệm thông dụng trong nhạc Việt như Rumba Bolero, Slow Rock v.v… như ta sẽ thấy trong những bài sau, đều là những biến thể từ cái “sườn” đã bàn đến nơi đây

Sau khi đã nắm vững được cái “sườn” căn bản này rồi thì bạn nên “thí nghiệm” và thay đổi, thêm bớt theo cách nói trên để tìm ra những cách đệm mới, tạo thành cách đệm đặc biệt cho riêng mình.  Bí quyết chọn lựa là chỉ cần dựa vào tai mình sao cho nghe hay là được.

Sau này, khi đã “chán” nghe các hợp âm ở vị trí căn bản nơi đầu cần đàn, bạn nên học thêm những thế bấm khác của cùng hợp âm ở vị trí khác trên cần đàn ...

Bài này có 4 phần lập lại giống nhau


Phần đệm cho mỗi đoạn như sau:

Ðoạn 1:
trải - nghỉ - trải - trải

Dùng cách đệm căn bản : “nhân 2” cho  bài nhịp 2 = đàn 4 “khảy” cho mỗi ô nhịp  . Tuy nhiên ở đây thì ta “nghỉ” khảy 3



Một (Dm)  lần chợt nghe (Dm)  quê quán (C)  tôi xưa (F)
Giọng (A)  người gọi tôi (A)  nghe tiếng (A7)  rất nhu mì (Dm)
Lòng (Dm)  thật bình yên (Bb)  mà sao (C)  buồn thế (F)
Giật (Dm)  mình nhìn tôi (Bb)  ngồi hát (A7)  bao giờ (Dm)


Ðiệp Khúc

Sau mỗi đoạn thì hát điệp khúc

đệm :  p - trải - trải - trải


Hư m (Dm) ... hưm (C) ... hưm (C) ... hưm ... hưm ... hưm (Dm)
Hưm (Dm) ... hưm (C) ... hưm (C) ... hưm ... hưm ... hưm (Dm)



Ðoạn 2:
p – i – am – i

vẫn “nhân 2” số phách để “khảy” 4 lần trong 1 ô nhịp


Rồi (Dm)  một lần kia (Dm)  khăn gói (C)  đi xa (F)
Tưởng (A)  rằng được quên (A)  thương nhớ (A7)  nơi quê nhà (Dm)
Lòng (Dm)  thật bình yên (Bb)  mà sao (C)  buồn thế (F)
Giật (Dm)  mình nhìn tôi (Bb)  ngồi khóc (A7)  bao giờ (Dm)



Ðoạn 3:
p – i – am – p

tương tự như trước, nhưng lập lại ngón cái


Ðường (Dm)  nào quạnh hiu (Dm)  tôi đã (C)  đi qua (F)
Ðường (A)  về tình tôi (A)  có nắng (A7)  rất la đà (Dm)
Ðường (Dm)  thật lặng yên (Bb)  lòng không (C)  gì nhớ (F)
Giật (Dm)  mình nhìn quanh (Bb)  ồ phố (A7)  xa lạ (Dm)


Ðoạn 4:
Cũng vẫn là 4 khảy nhưng khi qua khảy 4 thì “nghỉ”

p – i – am - nghỉ

Ðư ờng (Dm)  nào dìu tôi (Dm)  đi đến (C)  cơn say (F)
Một (A)  lần nằm mơ (A)  tôi thấy (A7)  tôi qua đời (Dm)
Dù (Dm)  thật lệ rơi (Bb)  lòng không (C)  buồn mấy (F)
Giật (Dm)  mình tỉnh ra (Bb)  ồ nắng (A7)  lên rồi (Dm)


Câu dạo đàn

Có thể dùng câu điệp khúc để dạo đàn


Và như vây thì trọn bài đệm có thể nghe ra như sau:


In tro : Dm – C – C – Dm   -   Dm – C – C - Dm - Dm


Một (Dm)  lần chợt nghe (Dm)  quê quán (C)  tôi xưa (F)
Giọng (A)  người gọi tôi (A)  nghe tiếng (A7)  rất nhu mì (Dm)
Lòng (Dm)  thật bình yên (Bb)  mà sao (C)  buồn thế (F)
Giật (Dm)  mình nhìn tôi (Bb)  ngồi hát (A7)  bao giờ (Dm)


ÐK : Dm – C – C – Dm   -   Dm – C – C - Dm - Dm


Rồi (Dm)  một lần kia (Dm)  khăn gói (C)  đi xa (F)
Tưởng (A)  rằng được quên (A)  thương nhớ (A7)  nơi quê nhà (Dm)
Lòng (Dm)  thật bình yên (Bb)  mà sao (C)  buồn thế (F)
Giật (Dm)  mình nhìn tôi (Bb)  ngồi khóc (A7)  bao giờ (Dm)

ÐK : Dm – C – C – Dm   -   Dm – C – C - Dm - Dm


Ðường (Dm)  nào quạnh hiu (Dm)  tôi đã (C)  đi qua (F)
Ðường (A)  về tình tôi (A)  có nắng (A7)  rất la đà (Dm)
Ðường (Dm)  thật lặng yên (Bb)  lòng không (C)  gì nhớ (F)
Giật (Dm)  mình nhìn quanh (Bb)  ồ phố (A7)  xa lạ (Dm)

ÐK : Dm – C – C – Dm   -   Dm – C – C - Dm - Dm


Ðường (Dm)  nào dìu tôi (Dm)  đi đến (C)  cơn say (F)
Một (A)  lần nằm mơ (A)  tôi thấy (A7)  tôi qua đời (Dm)
Dù (Dm)  thật lệ rơi (Bb)  lòng không (C)  buồn mấy (F)
Giật (Dm)  mình tỉnh ra (Bb)  ồ nắng (A7)  lên rồi (Dm)

ÐK & Kết : Dm – C – C – Dm   -   Dm – C – C - Dm - Dm